Rúni Weihe gevur út sína fyrstu bók

/

Í morgin, leygardagin 5.des. kemur fyrsta skaldsøgan hjá Rúna Weihe, Mursejler á forlagnum ARKIV FOR DETALJER. Skaldsøgan er á donskum, og snýr seg um ein ungan mann, sum er farin uttanlands fyri at finna sær frið. Eins og feigdarsveimarin, fuglurin, sum bókin eitur eftir, hevur høvuðspersónurin ilt við at finna sær fótafesti í tilveruni. Á einari oyggj fylgja vit hansara fábroytta gerandisdegi í einsemi, alt meðan hann roynir at gloyma sína fortíð.

Rúni Weihe er úr Hósvík, hann er 30 ár, útbúgvin arkitektur og býr í Keypmannahavn. Hann var við á yrkingatiltakinum á G!Festivalinum í summar, tá hann las nakrar áhugaverdar yrkingar. Tað skiltist, at hann er í gongd við at skriva eitt yrkingarsavn, sum fer at koma út. Í stórari samrøðu í Information í dag sigur høvundurin, at nýggja skaldsøgan er sera sorgblíð. Bókin verður ummælt í einari komandi Dimmalætting. Móttøka verður í sambandi við útgávuna í Nørrebro Bøger leygardagin klokkan 16.

Brot úr Mursejler:

“Han hældte hamsteren ud på værkstedsbænken, tog om den våde og varme krop og kastede den med al sin magt ned i betongulvet. Sammenstødet var lydløst, men hamsteren døde ikke. Benene vred sig og snuden gispede og gav en pibende lyd fra sig som et punkteret cykeldæk. Han samlede den op og kastede den mod gulvet én gang til. Lydene holdt op, men den bevægede sig stadig. Måske var det nerverne. Så han gjorde det igen en sidste gang. Hans hænder var klamme. Af blod og acetone og små hår fra pelsen, som acetonen måtte have løsnet.”

 

 

Tóroddur Poulsen fær góð donsk ummæli

/

Tóroddur Poulsen hevur havt eitt gott ár í øllum førum ummælisliga síðani bókin Himlen har stjålet mine farver kom í mars, Politisk Revy gav út. Bókin er róst í nógvum tíðarritum, bløðum og í einari útvarpssending. Himlen har stjålet mine farver er eitt savn av yrkingum frá 2003-2013, sum ikki eru útgivnar á donskum áður. Tað er Tóroddur sjálvur, sum hevur ymyrkt til danskt. Hann sigur, at hann skilir væl vaksandi talið av føroyskum høvundum, sum skrivar á donskum og at hann til tíðir kundi hugsað sær at gjørt tað sama.

Her eru leinki til nøkur ummæli:

Daman í galla og fjong!

/

 

Annika Hoydal var í essinum og hóskandi fagnað av fólkamongdini, sum hevði leitað sær niðan í Norðurlandahúsið síðsta sunnudag til hennara 70 ára føðingardagskonsert Endurljós.

Stóra høllin var fullsett av spentum áhoyrarum, sum byrjaðu at klappa alt fyri eitt, tá høvuðspersónurin saman við tónleikarunum trein fram á pallin. Uttan nakað uttanumtos byrjaði konsertin við vakra, longsulsfulla lagnum Mítt minsta land, sum ljómaði sorgblítt gjøgnum salin. Annars kann mann ikki beinleiðis pástanda, at konsertin var heilt orðaleys. Tí millum teir tilsamans tíggju sangirnar vóru fleiri ferðir tíggju minuttirs frágreiðingar, har vit fingu høvið at hitta sjónleikara- og mentanarmiðlarasíðuna av høvuðspersóninum, og sjálvt um Annika Hoydal er stuttlig og dugir sera væl at herma og greiða frá, so vóru fleiri av søgunum tær somu, sum hon hevur sagt frá áður eitt nú í útvarpinum, og tá gjørdist tað eitt lítið sindur drúgt við øllum staklutunum í frásøgnini, men tað var mest í fyrstani, at eg var ótolin. Seinni gjørdist greitt, at her var ein týðiligur reyður tráður millum tað talaða og tónleikin, og at henda konsertin ikki var nakað, sum bara skuldi fáast frá hondini. Her var okkurt meira álvarsligt, sum leikaði á hjá listakvinnuni og sum hon bar fram við stórari orku í ein tíma og trý korter.

Innilig tøkk

Ein partur av teirri talaðu framførsluni snúði seg í grundini um at fáa onnur fólk fram í ljósið. Tað tykist sum er takkarkenslan innilig hjá gávumildu songkvinnuni, ið legði dent á allar partar av framførsluni, sjálvt ljóðmaðurin, Theodor Kapnas og fyriskiparin Sigvør Laksá fingu hvør sína løtu fyri almannaeygum. Annika Hoydal hevur í mong ár framført saman við einum bólki av tónleikarum, sum er mannaður av tí durkdrivna og musikalska Jógvani Dahl, ið eisini var partur av Harkaliðnum í síni tíð og dugnaligu tónleikarunum Eyðuni Mohr Hansen og Kaj Johannesen. Síðstnevndi var ikki við á konsertini, men bæði hann og Jón Mc Birnie fingu takkarorð við á vegnum. Bólkurin var sjáldsama blandaður – aldursliga er langt millum 70 ár og so tey 19 ungu árini, sum er aldurin hjá klaverleikaranum, Kristian Pauli Ellefsen. Aftrat honum spældu tann somuleiðis dugnaliga Angelika Nielsen á violin og teir eftirhondini omnipresentu og garvaðu tónleikararnir, bassspælarin Torleik Mortensen og trummuleikarin Per Ingvaldur Højgaard Petersen. Annika Hoydal greiddi frá samstarvinum við bróðurin Gunnar Hoydal, sum hevur skrivað tekstirnar. Hetta hevur serstakliga stóran týdning fyri Anniku Hoydal, at hon hevur kunnað greitt beiggja sínum frá ymiskum hugskotum, sum hann síðani hevur loftað og umbroytt til poesi og góðar sangir sum Morgun, Dulcinea, Kroppur og tann stuttliga sangin um teir gráu frensarnar.

Snigilin

Sangurin um tann varliga snigilin og hansara langsamiligu ferð út í ta vandamiklu tilveruna var eitt hæddarpunkt á konsertini, sum vísti hvussu sterk songkvinna, Annika Hoydal er og hvussu væl hon er fyri. Ein ómetaliga vøkur gásarholdselvandi ballada, sum varð borin fram við yndisligum klaverundirspæli og púrt ongum øðrum. Eisini Aldan var framúrskarandi, framførd sum bara Annika Hoydal dugir at framføra sín egna sang við inniligum musikaliteti og dramatiskum ansi, og við eini sera klæðiligari og meira seigligari rútmu enn vit hava verið von at hoyra í hesum sanginum.

Ein diva

-Her stendur mann sum ein gomul skrinda, staðfesti tann flotta divain av pallinum við djúpari rødd og eyðkendari sjálvspei, og frá hesi eitt sindur skemtiligu staðfesting tók framførslan eina sneiðing frá at snúgva seg um tíð yvir móti onkrum meira álvarsligum og vandamiklum, sum fá hava hug at hugsa serliga nógv um, kanska serliga tá vit koma høgt upp í árini. Men tað er eyðkent fyri Anniku Hoydal, at hon júst á einari tílíkari 70 ára føðingardagsframførslu hevur dirvi at taka deyðan upp sum eitt høvuðstema. Hon endurgav nøkur brot úr tekstum hjá Williami Heinesen og Jørgen-Frantz Jacobsen, sum øll snúðu seg um deyðan sum lívstreyt og vakri, kosmiskt snaraði hugburðurin til deyðan hjá teimum báðum vinmonnunum, sum eg sjálvsagt havi lisið í Det dyrebare liv og í øðrum tekstum, og sum eg eisini havi hoyrt Anniku bera fram áður, var onkursvegna rørandi og óvæntaður at uppliva á einari tílíkari konsertframførslu. Lívið er deyðans geniala relieff, og so leingi tað varar, er tilveran eitt undur. Framførslan av teirri ikki heilt einføldu kompositiónini Lívið! Dýra undur, sum Sunleif Rasmussen hevur lagt til rættis, var hugtakandi eins og ein kaleidoskopisk tónleikalig takkarbøn við sínum óendaligu røðum av endurtøkum.

Lívsgleði

Og so. Uttan nakran serliga millumforkláring trivu tey á pallinum í eina orkumikla versión av Ólavi Riddararós og Í dans hjá Harkaliðnum. Flagtekjan mundi lyfta seg eitt fitt petti oman av Norðurlandahúsinum av teimum øgiligu lógvabrestunum og trampinum í salinum. Eg hugsi, at stóri eldhugin eisini hekk saman við eini ótilvitaðari eydnu yvir lívið, at vera til, nakað á sama hátt sum inniliga eydnukenslan, tú brádliga kanst uppliva av einari góðari  smákøku til eitt ervi, og í so máta má sigast, at framførslan í Norðurlandahúsinum var serstakliga væl leikstjórnað frá byrjan til enda. Ein framførsla, sum ikki var ein endurtøka av plátuútgávuni Endurljós, men sum vísti okkum tær mongu fasettirnar hjá listakvinnuni, sangarinnuni, sjónleikaranum og tónaskaldinum Anniku Hoydal. 

 


Yrkinga- og máltankar

/

 

Tað krevur eitt ávíst mát av sjálvsáliti at stilla seg upp at lesa yrkingar. Eisini tá tað snýr seg um týddar yrkingar. Her eru nakrar hugleiðingar, eg havi gjørt mær í sambandi við at týða eitt úrval av yrkingum.

Bókadagar 2015 gloymi eg ikki í bræði. Og tað er ikki bert orsakað av teimum annars útmerkaðu framløgunum, upplestrinum og áhugaverdu pallborðunum og teimum mongu og nýggju bókunum, sum har vóru at síggja, nei, orsøkin er eitt sindur meira persónlig, sum hon jú ofta er. Tað snýr seg um eina nýggja bók, sum eg fekk í hondina síðsta fríggjadag, tað var dagin áðrenn bókadagsleygarkvøldið, tá eg las upp úr henni á fína, reyða pallinum í prentsmiðjuni hjá Føroyaprenti. Hendan bókin er ikki serliga stór í vavi, hon er snotilig, permuna hevur yrkjarin, Claus Carstensen sjálvur gjørt. Tað er eitt svart og reytt steinprent, sum ikki sær serliga vandamikið út, sæð burtur frá goyggjandi hundinum, sum tykist vera á veg út úr permuni. Og sirka soleiðis føldi yvirritaða seg eisini á veg upp á pallin at lesa, sum var eg á veg út úr mínum egna skinni. Eg havi ofta upptraðkað og lisið upp, men onkursvegna er stórur munur á at umrøða listina og so at vera tann, sum ber listina fram. Hevur mann yvirhøvur uppiborið slíkt sum gemenur týðari?

 

Gávaðir týðarar

Tað er ikki tað; eg hámeti týðarar, hesi málsliga gávaðu fólkini, sum púra ósjálvsøkið tíma at brúka oseanir av tíð uppá elasmá brigdi í týdningunum av orðum í søgum og yrkingum hjá øðrum høvundum. Týðing verður mangan hildin at vera ein torskild uppgáva, sum bert persónar við miklum aga, eyðmýkt og toli megna at loysa. Soleiðis eri eg yvirhøvur ikki sjálv, og tí eri eg satt at siga eisini bilsin, at eg yvirhøvur kundi finna uppá at fara í gongd við at týða eitt úrval av yrkingum. Men høvuðsorsøkin til, at eg havi týtt yrkingarnar hjá Claus Carstensen er sjálvandi tann heilt einfalda, at mær dámar hesar yrkingarnar. Tað byrjaði eitt sindur tilvildarliga í sambandi við teigin, Vikuyrkingin her í Dimmalætting. Eg hevði valt eina av yrkingunum í savninum Terr 1 hjá danska yrkjaranum Claus Carstensen, sum hann hevði ognað Kára á Rógvi sála, og tá talan jú er um eitt føroyskt blað, varð neyðugt at týða yrkingina, eg haldi tað var hetta, sum gjørdi, at eg fór í holtur við at lesa øll yrkingarsøvnini hjá Claus Carstensen og meðan eg havi gjørt hetta er hugskotið komið so líðandi, at royna at týða eitt úrval. Eg visti væl, at yrkjarin, Claus Carstensen var áhugaður í at verða týddur til føroyskt og eg visti somuleiðis, at Jon Hestoy ikki var heilt óáhugaður í at prenta og geva út eitt tílíkt savn. Eg valdi 37 yrkingar, sum spenna yvir fjøruti ár, tann fyrsta kom í 1975, tann yngsta var í nýggjasta savninum frá í ár. Fjøruti ár eru sum kunnugt ikki fjøruti dagar, men týðingararbeiðið gekk skjótt og hugaliga fyri seg, eg ivist í um tað vardi nógv meira enn fjøruti dagar, men eftir hetta hava fólk hjálpt mær við málsligum ivamálum. Yrkingarnar eru sera ymiskar. Onkrar eru sera torskildar, meðan aðrar eru lættari at skilja, men yvirhøvur verður ritverkið hjá Claus Carstensen hildið at vera lutfalsliga smalt. Tað er eitt sindur stuttligt, haldi eg, at hesin sokallaði smali yrkjarin hevur heilar tveir føroyskar týðarar, Oddfríður Marni Rasmussen hevur týtt nakrar yrkingar hjá Claus Carstensen, sum stóðu í bókmentatíðarritinum. Vencil. Claus Carstensen hevur ongantíð passað ordiligatil tær vanligu bólkingarnar av donskum yrkjarum. Samanborið við javngamlar yrkjarar so sum Søren Ulrik Thomsen, sæst stórur munur í mátanum, teir yrkja. Í einum ummæli á heimasíðuni Kulturkapellet.dk stendur: “Bókmentasøguliga ber til at siga, at Claus Carstensen bæði kom ov seint og ov tíðliga til tann ekspansiva, sjangrusprongjandi lyrikkin í ávikavíst 1960´unum og 1990´unum. Og bera vit Carstensen saman við javngamlar yrkjarar sum Søren Ulrik Thomsen og Pia Tafdrup, sæst týðiliga hvussu Carstensen skilir seg frá symbolistiska sentrallyrikkinum í 1980´unum...”.

 

Yrkingar við fleiri løgum

Eg haldi, at yrkingarnar hjá Claus Carstensen líkjast hansara myndum. Talan er um eitt sofistikerað dupult eygnabrá og eitt víðkað ekfrasuhugtak, sum kemur fyri í fleiri av hansara verkum, har myndir og yrkingar viðmerkja hvørja aðra, og áskoðanir verða lyftar upp á listástøðiligt ella tilveruligt støði. Tað er eins og eitt triðja rúm letur seg upp millum orða- og myndaliðir í myndum og yrkingum hjá Claus Carstensen. Tað er ikki vist, at lesarin ella áskoðarin skilir allar liðir ella hvørja tilsiping í verkunum, men tað ger einki. Listamaðurin er sjálvur sera tilvitaður um tey nógvu løgini og trupulleikarnar við at fáa alt við og ágóðan, sum móttakarin fær burtur úr teimum fjølbroyttu asossiatiónsmøguleikunum.Yrkingarnar hjá Claus Carstensen tykjast í sjáldsaman mun merktar av hansara egna persóni, hansara sorgblídni og skemti, sum vit alla tíðina hóma gjøgnum víðfevnda netið av skrásetingum og viðmerkingum til ymiskt í gerandisdegnum og smáar hendingar, sum allar føra okkum eitt stig longur móti tí undirgangi og deyða, sum ikki slepst undan. Og sjálvt um tað til tíðir verður gjørt á ein næstan demonstrativt ósentimentalan hátt, er tað rørandi at fylgja neyvu lýsingunum av likamsins líðandi, natúrligu niðurbróting og brotnum tonnum. Hetta snýr seg í ógvuliga stóran mun um deyðan. At skriva ella at skapa er tað einasta, sum í stuttum løtum gevur eina kenslu av tamarhaldi í mun til ta líðandi deyðaprosessina.

 

Danskt viknar í Føroyum

Har er okkurt um somu tíð tilveruliga upprunakent og stórbært yvir yrkingunum hjá Claus Carstensen, sum ger, at tað følist upplagt at umseta tær til føroyskt. Í dag er føroyskt høvuðsmálið hjá umleið 48.000 íbúgvum í Føroyum. Vit tosa føroyskt, men skilja tó danskt, sum eisini er alment mál í Føroyum, tað gongur tó afturá við danska málinum. At nakar kann fegnast um hetta er mær óskiljandi. Síðsta bakkastið kom við nýggju miðnámsskúlaskipanini, har danskt var broytt frá at vera kravt til at vera vallærugrein. Av tí, at nógv av teimum ungu ímynda sær, at tey skulu víðari út í heimin enn til Danmarkar at útbúgva seg, tykist danskt ikki hava týdning. Tey velja sær okkurt meira spennandi enn danskt, men veruleikin er tann, at nógv tann størsti parturin av føroyska ungdóminum fer niður at lesa og hví ikki tað? Universitetsstøðið er gott í Danmark. Eg haldi meg tó vita, at tey flestu enn duga danskt í Føroyum og tað er ikki so galið fyri ein týðara at vita sær, at flestu lesararnir av týddu yrkingunum eisini megna at lesa tær á upprunamálinum, tí tær standa prentaðar beint við síðuna av týddu yrkingunum. Eg ivist í um eg fari at týða yrkingar aftur, men eri í grundini takksom fyri royndirnar, sum eg fekk av eiggiligu yrkingunum hjá Claus Carstensen

 

Claus Carstensen Blindvunnir dagar –Yrkingar 1975-2015

 

 

 

tað er tann

trýogtjúgindiítólvtatveytúsundogseks.

sólstøður og dustregn.

á veg niðan gjøgnum Svøríki

í skýmingarløtuni.

á veg inn í hálvalýsið

við teimum naknu, svørtu greinunum

móti tí myrkasta, tokuta gráa,

langt inni í skógini

brýtur ein ugla

brádliga

ljóskeyluna frá bilinum ...

longur inn í myrkrið

longur inn í mjørkan

longur inn í einki

longur

og

longur

inn

 

----------------------------------------------

 

ein dupultmynd av einum drongi

sum hevur hongt seg í einum træi í einum blaðleysum skógi við

svørtum greinum á hvítum botni og millum kropparnar eitt

andlit av onkrum sum má vera tað ónda sjálvt

eitt andlit sum er skapað av samantvinnaðum

kroppum ið naknir spegla sær í eyganum hjá tí ónda

you ain’t gonna hang no dead pig on me

tykist tað siga í hesi hálvalýsingini

har skuggamálaríið, mótljósið,

tað svarta móti tí hvíta og

heinging,

tyngdarmegi,

deyði og

fall

skapa einføld viðurskifti av ljósi og rúmi

við tilveruligum og politiskum undirtónum

ið tykjast interpolera við yrkingini

og tí veruliga

veruliga

 

 

-------------------------

 

bakbundin í blóðinum/

bláreyðir nelikar og hvítar rósur

bera boð um eitt málleyst miskunnarloysi/

við gleivandi ørmum og beinum

á einum skarlaksreyðum silkilaki/

hundurin goyr uppøstur/

syngja likkur syngja gentur/

syngja likkur syngja gentur/

so er aftur heilt stilt/

silvurreyðir laksar

 

Royndur debutantur skrivar viðkomandi og vaksnar samtíðarsøgur

/
arnbjørn.jpg

 

Stuttsøgan So hon starir inn í veggin hjá Arnbirni Ó. Dalsgarð stóð at lesa í Vencli í 2006. Nú er hon heitisstuttsøga í einum stuttsøgusavni, sum Bókadeild Føroya Lærarafelag hevur givið út. Hanni Bjartalíð hevur gjørt permumyndina, sum hevur sama dám av hugnaligum óhugna sum eisini merkir søgurnar.

Sjálvt um hetta er fyrsta bókin hjá høvundinum, er hann royndur bókmentamaður, hann hevur frá byrjan verið annar ritstjórin hjá bókmentatíðaritinum Vencli, hann hevur verið leiðari á Býarbókasavninum síðstu árini, og eg haldi, at bókmentaligu royndirnar merkjast. Stuttsøgusavnið fevnir um tólv stuttsøgur og lat meg bara viðganga beinanvegin, at tá tað snýr seg um sosialrealistiskar smásøgur, er tað ein sonn avbjóðing at fáa hendan lesaran tendraðan. At eg so allíkavæl lati meg yvirtala og lesi alla bókina út í eitt kemst av, at lýsti veruleikin í fleiri av søgunum í bókini tykist grundaður á neyvar psykologiskar og sosialar eygleiðingar, sum stykkja saman eina viðkomandi og autentiska mynd av føroyska samfelagnum í dag.

Surrealistisk brá

Søgurnar eru sera einfaldar, eisini málsliga sæð, tað tekur ikki meira enn einar tveir tímar at lesa bókina, men væl ber til at rógva aftur á ymiskt, tí alt er kanska ikki so einfalt sum mann skuldi trúð. Savnið er skilagott komponerað og rættlisið, men villur eru ringar at sleppa undan, tolsemi verður mistikið fyri tol, at læa verður stavað við ð, men hetta eru smáting. Burtur sæð frá, at tey læa, har tað kanska er vanligari at flenna á tí nútíðarliga talimálsføroyska, sum verður brúkt í bókini, tykist málið sum heild autentiskt og riggar til stílin. Sjálvt um lesarin fær nógv at vita er innlitið allíkavæl ófullfíggjað t.d. á tann hátt, at sjónarhornið er avmarkað og staðfest hjá frásøgumanninum ella -konuni. Hetta hevur eisini við sær, at søgurnar ofta taka eina óvæntaða vend, sum lesarin ikki hevði roknað við. Í summum minna søgurnar um tær hjá danska høvundanum Naja Maria Aidt, sum eisini nýtir eina skreytleysa skrásetandi prosa til tess at greina seg ígjøgnum tunna lagið av siðmentari fernis á kaotiska og primitiva menniskjanum. Fyrsta søgan í savninum Hvat annað kundi eg gera? snýr seg um um ein rithøvund, sum er á veg heim eftir eitt heldur miseydnað skriviuppihald. Hann skal skunda sær heim aftur til gerandisdagin og tær dagligu skyldurnar. Hann er illa fyri, hevur timburmenn og letur sínar frustratiónir ganga út yvir ein drong. Uttan at plottspoila søguna ber til at staðfesta, at søgan er áhugaverd, tí hon rakar væl í mun til tann ofta at síggja til meiningsleysa atburðin hjá menniskjum, sum kanska byggir á meira og minni ótilvitaðar strategiir. Summar søgur innihalda eina hárfína surrealistiska snaring, men hesar eru sjáldan nógv løgnari enn tað, sum tilveran onkuntíð megnar at bjóða uppá.

Samansett evni

Onkrastaðni ivast lesarin í hvussu symbolskar, søgurnar eru. Eg haldi, at tær bestu av teimum eru tær, sum lýsa menniskjaliga kommunikatión, har evarska smá brá og rørslur avdúka tær stóru kenslurnar, tann stóra sorgarleikin. Í søguni Skulu vit fara? er mamma Jógvan deyð. Hesin Jógvan tykist eitt sindur barnsligur, og lesarin heldur fyrst, at sorgarsøgan snýr seg um barnasorgina, sum kemur, tá foreldrini doyggja, men tá vit fáa at vita, at Jógvan er fjøruti ár og pápin júst er farin á ellisheim, fáa vit varhugan av, at sorgarleikurin er ein heilt annar. Evnini eru ofta eitt sindur samansett júst sum í hesari søguni og søguheitið er setningurin, sum bróðir Jógvan sigur, tá teir skulu út úr barnaheiminum, tí Jógvan skal flyta í sambýli. Hetta er ein púra vanligur gerandissetningur, sum verður sagdur, men sum fevnir eina heila tilveru av sorg og stúran.       

Afturkenning

Eg haldi, at tær flestu søgurnar í stuttsøgusavninum eru viðkomandi og minna um ymiskt, sum mann hevur upplivað. Ein tílík søga er Eisini slíkt sum nívir. Tað er ein familja, sum vitjar eina vinarfamilju. Meðan konurnar sita og drekka vín í køkinum nevnir tann eina konan okkurt um børn við serligum tørvi og lesarin merkir alt fyri eitt, at hetta er eitt eymt evni møguliga orsakað av, at yngsti sonurin hevur serligan tørv. Mamman letst sum einki, men følir seg greidliga rakta. Tey enda øll við at drekka nakað nógv og tá skal hatta við børnunum við serligum tørvi kjakast aftur og hevnast og tað er sum um, at mann kennir tær etandi óndu smáligheitirnar í kjakmynstrinum.

Rúsdrekkatrupulleikar

Heitisstuttsøgan So hon starir inn í veggin snýr seg um eina familju, sum er fongd av rúsdrekkanýtsluni hjá pápanum. Vit lesa um eitt ræðuligt mynstur, sum ikki gerst minni ræðuligt av, at fólkini lata sum um, at alt er sum tað skal vera. Sonurin etur skuffukaku og drekkur kalda mjólk, spælir sín nýggja MP3-spælara og smílist til mammuna. Lesarin kann ímynda sær hvussu tungt tað er fyri eitt barn at vaksa upp í hesum húsarhaldinum, men hetta verður bara borið fram eina einstaka ferð í søguni, tá elendigheitirnar eru um at eskalera, og mamman tekur drongin við sær til foreldur síni, fer drongurin eftir einum figuri í stovuni av eini trøllkonu, snarar henni, so hon starir inn í veggin. Ræðuleikin er undirskiltur, men vit fáa ein ræðandi varhuga av einum barni, sum hevur sæð ov nógv av slíkum, sum børn ikki skulu síggja.

Ein minnisvarði

Onkrar søgur hava eitt ávíst sjálvsævisøguligt brá, vit hóma umhvarvið av høvundinum onkrastaðni og uppliva sum heild heimin gjøgnum eyguni hjá einum miðaldrandi persóni frá nútíðini. Í einari søgu prátar frásøgupersónurin við hundin, hann er keddur, tí ein Hans Henning er deyður. Hans Henning var ein danskur lærari, sum starvaðist í Hoydølum m.a. sum lærari í russiskum í fýrsunum. Veruleikin er ikki langt burturi í hesari stuttsøguni, hendan læraran kennir mann aftur, er hann nevndur, er hann kendur. Men tað er av sonnum hugaligt, at Arnbjørn Dalsgarð í søguni laðar ein lítlan, fjálgan minnisvarða fyri einum menniskjansligum lærara, sum í síni tíð sýndi áhuga fyri næmingunum út yvir tað reint fakliga.

 

Viðkomandi modernað samtíðarprosa

Onkur av søgunum virkar ikki eins rørandi uppá hendan lesaran, antin tí hon er ov ósamanhangandi ella tí ov løgin (uttan at vera nóg løgin), men líka mikið; í einari søgu kjakast tey um mentanarpolitikk, eg ivist í hvørt hetta nakrantíð er hent áður í føroyskum bókmentum, og seti stóran prís uppá hetta. Tað er gott og uppá tíðina, at vit fáa eitt savn við viðkomandi, modernaðari samtíðarprosa. 

THE PEOPLE AND THE THINGS

/

Silja Strøm sýnir fram spildurnýggjar málningar í Steinprenti

Framsýningin er litføgur og kát, og so er hon full av søgum um fólk og um ting. THE PEOPLE AND THE THINGS er heitið á hesi forkunnugu framsýningini hjá Silju Strøm, sum læt upp í Steinprenti fríggjadagin 20.nov. klokkan 16.

Hóast listakvinnan hevur tikið lut á fleiri bólkaframsýningum í Norðurlandahúsinum, Listasavninum og í Steinprenti, eru nú fýra ár liðin síðan hennara seinastu serframsýning í Føroyum. Silja Strøm fekk í februar tillutaðar 6 mánaðar starvsløn frá Mentanargrunninum og tað kundi sæð út sum hevur hetta verið ein góð íløga, tí henda nýggja framsýningin ýður av íblástri, nýggjum hugskotum og listarligum yvirskoti. Silja Strøm er ung listakvinna, hon er fødd í 1987, men av tí, at hon er sera dugnalig og miðvís er hon longu rættiliga roynd og virðislønt fleiri ferðir. Hon er úr Vestmanna, og hevur útbúgving frá akademinum í Glasgow og í 2010 fekk hon Gávugóðs úr Grunni Thorvalds Poulsen av Steinum. Í 2012 fekk hon Virðisløn til ungt listafólk frá Mentamálaráðnum, Í 2013 myndaði hon Summarframsýningina í Norðurlandahúsinum saman við Steinunn Thórarinsdóttir og í fjør var tað hon, sum gjørdi árligu gávuprentini til limir í grafikkfelagnum Steinbrá. Hon hevur myndprýtt m.a. stuttsøgusavnið hjá Hanusi Kamban, Gullgentan, sum varð innstillað til norðurlendsku bókmentavirðislønina.  

 

THE PEOPLE AND THE THINGS

Í bókaillustratiónum er tað serliga teir framúr góðu tekniførleikarnar, sum Silja Strøm hevur miðsavnað seg um. Hennara nýggja framsýning snýr seg í stóran mun um málarí, hon fevnir um bæði málningar og keramikk, verkini eru mong og smá og tað gevur framsýningini eitt tysjandi brá, sum eisini kemst av, at fleiri av myndunum eru á tremur í bæði figurativum og abstraktum myndaliðum. Tað økir um kensluna av fjølbroytni, at Silja Strøm hevur brúkt restir, sum hon hevur fingið frá snikkarum og timburmonnin, til at mála á. Tað er m.a. orsakað av hesum, at fleiri av verkunum hava óregluligt skap. THE PEOPLE AND THE THINGS granskar øll brigdi av viðurskiftunum millum menniskju, ting og umhvørvi – millum kronologi og samanhang – millum ítøkiliga og óítøkiliga rúmið hjá menniskjum, lutum og listaverkum. Verkini fevna um bæði abstrakión og figuration og fyrihalda seg til listarligar grundspurningar um mimetiska myndaliga umboðan. Tá myndir ella tekstur verða sett saman við øðrum myndum ella teksti hendir eitt samspæl og ávirkan. Ein lutur kann hava ymiskan týdning alt eftir hvørjum umhvørvi hann er í. Endurtøkur mynda eitt mynstur, ið økir um upplivingarmøguleikarnar av hvørjum einstøkum verki.

 

Giotto og Silja

Myndirnar snúgva seg sum áður nevnt um viðurskiftini millum menniskju og samspælið millum menniskju, ting og umhvørvið. Á myndaflatanum síggjast ymisk mynstur við bogaðum linjum og strikum í ymiskum samansetingum og litum. Í fleiri myndum er dentur lagdur á tað arkitektoniska í lýsingini av samansettum rúmum, sum eru lutvíst trídimensional og fløt eins og vit síggja tað í myndunum hjá italska úrmælinginum Giotto di Bondone frá byrjandi renesansutíðini í Florens. Hansara meistaraverk er Scrovegnikapellið í Padua, sum er prýtt við hópin av freskum, sum við støði í apokrýfunum og Bíbliusøgum lýsa lívið hjá Mariu og Jesus. Myndirnar eru ovurhonds vakrar og kenslubornar, men tað er ikki minst í samanhanginum, at tær veruliga hugtaka. Her verður eitt nú hugsað um samanhangin millum menniskju og umhvørvi, men eisini um samanhangin millum myndirnar, t.d. myndina av Jesu føðing, sum sipar til Pietalýsingina, tá Jesus er tikin niður av krossinum og verður syrgdur av mammuni m.a. Á tann hátt verða myndirnar eitt slag av narrativum fyriboðanum um tað, ið fer at henda. Myndirnar hjá Giotto vórðu lidnar umleið 1310, meðan tær hjá Silju Strøm eru málaðar í 2015, og sjálvandi eru nógvir munir. Eitt nú eru myndirnar hjá Silju Strøm ikki átrúnaðarliga grundaðar, tær tykjast frásagnarligar á sama hátt sum freskurnar hjá Giotto, men talan er ikki um eina kronologiska søgu við eini defineraðari byrjan og enda er áherðsla løgd á sjálvan samanhangin. Hetta er eitt nú gjørt við einum gjøgnumgangandi litavali, sum fevnir um grundlitirnar, men tað eru serliga ljósareyðu, ljósabláu og gulu pastellitirnir, sum víkja frá øðrum føroyskum málaríi, sum binda hesi verkini saman. Litir og mynstur hava eitt ónatúrligt brá eitt sindur á sama hátt sum í pop art verkunum hjá David Hockney í sekstiárunum.

Giotto

Giotto

David Hockney

Sosialt tarnaðir persónar

Óregluligu rundu og avlongu skapini minna um scenografi av tí slagnum, sum verður brúkt í sjónleikarhúsum, men hvat er tað fyri søga, sum verður søgd? Her eru myndir inni í øðrum myndum og fleiri løg av týdningum, sum tala saman, og sjálvt um litirnir eru nógvir og fagrir, tykist huglagið inntonkt. Grundleggjandi snýr framsýningin seg um sambond millum fólk og teirra umhvørvi psykologiskt, sosialt og hvat ávirkar hesi sambondini á einum persónliga og umhvørvisliga. Her eru myndir av menniskjum, sum ikki interagera, sjálvt um tey eru í sama rúmi. Sosialt tykjast persónarnir fevndir av einum ávísum smædni, har er okkurt beinleiðis klombrut yvir samspælinum, sum minnir eitt sindur um samspælið millum persónarnar hjá áðurnevnda Giotto, t.d. í myndini, tá foreldur Mariu, Anna og Joakim kyssast við gylta portrið. Kærleikin millum menniskju er ikki uttan trupulleikar.

 

Idealistisk list

Tað sosiala hevur yvirhøvur stóran týdning fyri Silju Strøm og tá hugsi eg ikki bara um innihaldið í hennara verkum. Tað, at verkini eru gjørd burtur úr burturkasti er eisini í sær sjálvum ein ideologisk yvirlýsing, sum fyriheldur seg til umhvørvisverndarligar hugsanir, og sum kanska eisini viðmerkir forbrúkarismuna í samtíðini, hetta sama liggur í avmarkaðu støddini á verkunum, sum bendir á eitt eyðmjúkt listafólk við stórari umsorgan fyri sínum umhvørvi. Sjálvt um talan er um eina stóra framsýning við nógvum verkum, kunnu vit neyvan tosa um stórar armrørslur í hesum sambandi, tí verkini eru so smá, men tey eru meira málandi enn vit hava upplivað áðrenn og tað er gott, tí Silja Strøm er eisini ein framúrskarandi málari, umframt at hon er ástøðiliga væl grundað sum samtíðarlistafólk. Á framsýningini verður høvið at lesa onkrar av hennara listarligu hugsanum, sum eru fest á blað á litað pappír, sum áskoðarin eisini sleppur at taka við heim, hervið er sosiala hugsanin førd heilt út í tað idealistiska, at øll áhugað ókeypis sleppa at taka ein part av framsýningini við heim. Framsýningin THE PEOPLE AND THE THINGS verður at síggja í Steinprenti fram til 17.januar í 2016.

 

Emil Juul Thomsen 100

/

Emil Juul Thomsen (1915-2012)

Hesa fjálgu fotomyndina tók Birgir Kruse, tá vit í 2009 vóru í Nólsoy í sambandi við listaframsýningina við myndum hjá Steffani Danielsen á Látrinum.

Í dag eru hundrað ár síðani, at mentamaðurin, Emil Juul Thomsen varð føddur á Tvøroyri. Emil var handilsmaður, hann seldi Electrolux og alt møguligt annað, men vit minnast hann einamest fyri stóra bókmentaliga arbeiðið, sum hann legði eftir seg sum forleggjari á forlagnum Bókagarði, ið frá sjeytiárunum framdi tað bragd, at geva út eina rúgvu av føroyskum bókum, bæði føroyskar upprunabókmentir og týddar heimsbókmentir. “Blindur er bókleysur maður” var mottoið hjá Emil Thomsen, ið við forlagnum Bókagarði syrgdi fyri, at eingin føroyingur nýttist  vera glataður í bókmentaligum eygnaloysi. Av tí, at pápi mín Ásmundur Poulsen og Emil vóru vinmenn, og arbeiddu saman um m.a. bókina Føroysk List við teksti eftir William Heinesen, hevur Emil altíð verið til í mínari verð og hann var ongantíð óáhugaverdur. Tá hann fyrstu ferð bað meg skriva bókina um Steffan Danielsen, eg haldi, at tað var ólavsøkuaftan í 2000, vildi hann sjálvur sleppa at ráða fyri hvat skuldi standa í bókini. Eg segði honum, at soleiðis spælir klaverið ikki, - javel, javel segði hann, men blátt vodka var á borðinum, Emil var í violettum vesti og blonkum, svørtum, hondseymaðum italskum styvlum, so mutlandi okkurt ilsligt um tvørballið hjá Esther og Ásmundi, helt ólavsøkan á. - Sum eg havi skilt tað, hava onnur verið biðin um at skriva Steffansbókina, m.a. Bárður Jákupsson, sum skrivaði góða tekstin um Nólsoyarmálaran í framsýningarkatalogi í 1981. Líka síðani tá hevði Emil Thomsen ætlanir um at geva út eina bók út um Steffan Danielsen, og tí bað hann Ásmund Poulsen um at fotografera framsýningina hjá Steffani Danielsen í Listasavni Føroya í 1981. Tá eg 28 ár seinni skrivaði bókina, var tað nakað serligt, at myndirnar í henni vóru tiknar av pápa mínum, sum doyði í 2007. Tað var John Dalsgarð, sum bað meg skrivað bókina, og sjálvt um treytirnar hesa ferð vóru heldur øðrvísi og Emil Thomsen hesa ferð ikki blandaði seg uppí hvat eg skuldi skriva, var hann eldhugaður sum altíð og ráðasnildur eisini, tá vit vitjaðu í hugnaligu húsunum hjá Áshild, Birni og honum í Nólsoy fyri at avtala, at eg skuldi fara í gongd at skriva. Fyrst bjóðaði Emil genever - eg haldi tað var hampiliga tíðliga týsmorgun... Men allright, ein serligur dagur var tað. Og síðani royndi hann við einum fittum skálkabrosi at forhandla seg fram til, at eg í staðin fyri at fáa samsýning, kundi fáa Føroya Kvæði. Og sjálvt um eg ikki tók av tá, kann eg ikki annað enn hámeta hesa stórslignu kvæðaverkætlan hansara, sum hevði við sær, at Bókagarður í árunum 1998 til 2005 gav út kvæðaútgávuna FØROYA KVÆÐI í 37 bindum. Hetta er uppafturprent av meginverkinum CORPUS CARMINUM FÆROENSIUM, sum Napolon Djurhuus og Christian Matras ritstjórnaðu. Fíggjarliga ímyndi eg mær, at verkætlanin hevur verið øgiliga møtumikil í einum tíðarskeiði, tá alsamt meira gongur fyri seg á teldu og á internetinum. Men tað stórætlaða var eyðkent fyri Emil Juul Thomsen, sum helt kvæðini vera ein ríkidóm av alstórum mentanarligum týdningi fyri føroyingar og her fór hann jú á ongan hátt skeivur. Emil Juul Thomsen varð heiðraður á  ymiskan hátt m.a. við einum heiðursdoktorati við universitetið í Lund og í 2005 fekk hann Heiðursgávu Landsins. 

Damlandi undir dreymsins bjørgum

/

Foto: Jan Andersson

At poetiska skútan hjá Tóroddi Poulsen enn siglur við fullum seglum á 31. ári, kemst av hansara sjálvstøðuga lyndi og hansara sterka originaliteti, sum ger, at tú ongantíð ivast í hvør upphavsmaðurin er, tá tú sært eina mynd hjá honum ella lesur eina av hansara mongu bókum.

Nýggja bókin, Glopramjólk er sambært hansara egna yvirliti nummar 36 í røðini. Fyrsta bókin, Botnfall hevði 30 ára jubileum í fjør, og síðsta bókin tykist á ymsan hátt sipa til ta fyrstu, sum á permuni er prýdd við vetrarbreytini ella mjólkavegnum. Tóroddur hevur sjálvur prýtt nýggju bókina, sum eg haldi setir nýggjan standard fyri bókapermur, tí hetta er ein ómetaliga serstøk og vøkur bók. Hon er málað mjólkahvít og heitið stendur skrivað við hvítum á einum svørtum tvørbjálka á permuni. Glopraregn siga vit, tá tað regnar illa, meðan Glopramjólk er ein heldur óvæntað samanseting, sum er eyðkend fyri yrkjaran og sum fær lesaran at hugsa hvítt. Organiski hvítleikin er yvirhøvur afturvendandi í savninum, einastaðni verða mælt til at seta bróstini í bankan, einglar kroysta mjólk úr bróstunum, men sjálvt helviti er eftir øllum at døma “hvítt sum barnatenn.”

Hurðin

Tær hálvfems yrkingarnar í savninum eru býttar sundur í tríggjar partar, tann fyrsti og síðsti parturin hoyra saman, meðan yrkingarnar í miðjuni eru øðrvísi, tær hava ikki heiti, eru konsentreraðar og stuttar við einum ella tveimum orðum á hvørjari reglu, og sum heild tykjast tær enn meira abstraktar enn hinar. Fyrsta yrkingin Hurðin slær ein religiøsan tóna, sum klingar gjøgnum partar av savninum. Yrkjaranum líkt er talan ikki um ein harmonisøkjandi ella hálovandi tóna. Tónin er meira bláur fullur av iva og atfinningum. Eg minnist, at tey í sunnudagsskúlanum plagdu at tosa um, at Jesus bankaði uppá barnahjørtu og vildi sleppa inn. Tað helt eg altíð vera øgiliga vemmiligt, kanska tí eg hugsaði rættiliga ítøkiliga, tá eg var í einum ávísum sunnudagsskúlaaldri. Men hurðin inn í nýggja yrkingarsavnið hjá Tóroddi Poulsen er ikki full av blóði, hon er sjálvbankandi og óítøkilig, tí hon snýr seg um átrúnaðarliga vón og eksistentiellan ótta.

Andarúm

Andarúm kundi næstan ljóða sum okkurt smart fríkyrkjuligt átak í Føroyum, men í savninum hjá Tóroddi Poulsen er andarúmið átøkt eini klaustrofobiskari marru av pínslarváttum og øðrum spøkilsum við vantandi tilverurætti, tí eingin er at spøkja eftir. Einsemi og deyði eru sum vant høvuðstema í fleiri yrkingum, bæði upploysnin av einstaklinginum og sorgin um tey, ið farin eru, t.d. Rúm: “tey sita/ í túninum// tosa/ um eitt/ størri rúm// líka til/ eg hvørvi”. Yrkingin Mótsorg kyknar í fráverum av slóðum og skuggum, hetta ein so sera luftig yrking, sum næstan upploysir seg sjálva í staðfestingini av øllum tí, sum egið ikki er. Yrkingarhátturin er enn sum áður modernistiskur við hópin av negatión og metabolismu, bæði yrkjaraeg og umhvørvið upploysast í noktandi setningum og tilfarsforskjótingum, og mitt í modernistiska rokanum lenda vit mitt í einum friðarligum gerandisdegi har yrkjaraegið situr á einum beinki og teinkir um einki – ella jú, okkurt hugsar hann.

Fátæka skaldið

Ein yrking við heitinum Baked beans snýr seg um fátæka lívið hjá einum skaldi, sum fer í bingjuna hjá Netto at leita eftir útgingnum vørum. Hann gerst sjúkur av tí gamla høsnarungakjøtinum og fær leyst lív: “og so var einki annað at gera/ enn at fara út og samla fløskur/ so tú aftur kundi fáa baked beans/ og hevði tú ikki gjørt tað/ hevði tú heldur ikki skrivað hetta/ og hugsað so nógv um/ at skald/ sum skulu liva ævigt/ eisini skulu hava okkurt at eta”. Sjálvspeiska skálkabrosið hómast fleiri staðni, og fleiri yrkingar eru stuttligar, t.d. herliga surrealistiska lýsingin av fiskivinnuligum grammleika, Veiða. Universið í hesum yrkingunum er føroyskt og tað er veðrið eisini. Minnini eru føroysk, barndómsminni og sansingar hava yvirhøvur stóran týdning í yrkingunum. Kritiska bitið, sum yrkjarin er kendur fyri, er enn til staðar, tó at tað ikki er eins umfatandi og í t.d. Heimvitisferðini - tað gongur kanska serliga út yvir tað etableraða samfelagi, konservatismuna og tjóðskaparliga óhógv. Metapoesi er somuleiðis afturvendandi í yrkingum, ið snúgva seg um at yrkja, um mál og bendingar og um at droyma (sum er tað sama sum at yrkja), t.d. í praktfullu yrkingini Blundur: “skjóttgangandi/ bátar styggja/ fuglin so hann/ ikki fær sovið/ saman við okkum/ tá vit liggja og damla/ undir dreymsins bjørgum/ í vrakaðum/ yrkingalepum/ sum eru gjørdir/ til pappírsbátar/ sum ikki kunnu søkka/ so leingi/ vit sova”.

Yrkingar

Gestur snýr seg um yrkingina, sum má bíða eftir, at yrkjaraegið hevur lempað myrkur, Pakkhús, er ein føgur kærleiksyrking, Hermót snýr seg um sjúku og viðgerð meðan Mjørkabøn er sorgblítt afturlítandi. Í yrkingini Tað hvíta løriftið verður skapanartilgongdin og eirindaleysa kravið frá hvíta løriftinum/ pappírinum lýst við einum svimlandi perspektivi frá hvítum barnatonnum yvir skúmandi brim til glampandi stjørnurnar í vetrarbreytini. Fyrst og fremst er yrkingarsavnið Glopraregn karmur um nakrar framúrskarandi yrkingar, sum serliga móti endanum av savninum leggja seg sum perlur aftrat tí stóra og týdningarmikla ritverkinum hjá Tóroddi Poulsen.

 

------------------------

 

MJØRKABØN

 

biði til mjørkan

at hann skal liggja

eina góða løtu aftrat

so eg fái yrkingina lidna

og okkum øll

sum krógva okkum í barndóminum

har kavin er djypri enn í nútíðini

og sólin skínur hvørja ferð

vit minnast tað

og vit fáa breyð við putursukri á

tí vit hava ikki ráð til annað

og ganga í sunnudagsskúla

tí ongar aðrar søgur eru at finna

og tá vit verða størri sleppa vit í dans

leygarkvøld til klokkan hálvgum tólv

tað avgera tey sum eisini eiga mjørkan

og sum eg nú biði um at lætta

og rýma til okkurt annað land

har ið tey vaksnu búgva

Framsýningin hjá Silju Strøm er opin

/

Í gjár læt framsýningin THE PEOPLE AND THE THING upp í Steinprenti. Nógv fólk komu til upplatingina av framsýningini. Hetta er ein framsýning, sum granskar øll brigdi av viðurskiftunum millum menniskju, ting og umhvørvi – millum kronologi og samanhang – millum ítøkiliga og óítøkiliga rúmið hjá menniskjum, tingum og listaverkum. Verkini fevna um bæði abstraktión og figuratión og fyrihalda seg til listarligar grundspurningar um mimetiska, myndaliga umboðan. Listakvinnan er sera tilvitað um myndatulking og ta ávirkan og samspæl, sum hendir, tá myndir og tekstir verða sett saman við øðrum myndum ella teksti. Eitt ting kann hava ymiskan týdning alt eftir hvørjum umhvørvi tað er í. Endurtøkur mynda eitt mynstur, ið økir um upplivingarmøguleikarnar av hvørjum einstøkum verki á framsýningum.

THE PEOPLE AND THE THINGS fevnir um málningar, keramikk og tekst í støðugari interaktión. Silja Strøm hevur tikið lut á fleiri bólkaframsýningum í Norðurlandahúsinum, Listasavninum og í Steinprenti, men fýra ár eru síðan hennara seinastu serframsýning í Føroyum. Listakvinnan fekk í februar tillutaðar 6 mánaðar starvsløn frá Mentanargrunninum og tað kundi sæð út sum hevur hetta verið ein góð íløga, tí nýggja framsýningin ýður av íblástri, nýggjum hugskotum og listarligum yvirskoti. Silja Strøm er ung listakvinna, hon er fødd í 1987, men av tí, at hon er sera dugnalig og miðvís er hon longu rættiliga roynd og virðislønt fleiri ferðir. Hon er úr Vestmanna og hevur útbúgving frá akademinum í Glasgow og í 2010 fekk hon Gávugóðs úr Grunni Thorvalds Poulsen av Steinum. Í 2012 fekk hon Virðisløn til ungt listafólk frá Mentamálaráðnum, Í 2013 myndaði hon Summarframsýningina í Norðurlandahúsinum saman við Steinunn Thórarinsdóttir og í fjør var tað hon, sum gjørdi árligu gávuprentini til limir í grafikkfelagnum Steinbrá. Hon hevur myndprýtt fleiri bøkur, m.a. stuttsøgusavnið hjá Hanusi Kamban, Gullgentan, sum varð innstillað til norðurlendsku bókmentavirðislønina í 2012. Grundleggjandi snýr framsýningin seg um sambond millum fólk og teirra umhvørvi psykologiskt, sosialt og hvat ávirkar hesi sambondini á einum persónliga og umhvørvisliga. Her eru myndir av menniskjum, sum ikki interagera, sjálvt um tey eru í sama rúmi. Sosialt tykjast persónarnir fongdir av ógvisligum smædni, har er okkurt beinleiðis klombrut yvir samspælinum, sum minnir eitt sindur um viðurskiftini millum persónarnar í áhugaverdu myndunum hjá stóra italska meistaranum Giotto í byrjandi renesansutíðini, t.d. í myndini, har foreldur Mariu, Anna og Joakim kyssast við eitt gylt portur. Staðfestast kann, at kærleikin millum menniskju ikki er uttan trupulleikar og tað man vera galdandi fyri bæði 14.og 21.øld. Tað sosiala hevur yvirhøvur stóran týdning fyri Silju Strøm og tá hugsi eg ikki bara um innihaldið í hennara verkum. Tað, at hennara verk í stóran mun eru gjørd burtur úr burturkasti er eisini í sær sjálvum ein ideologisk yvirlýsing, sum fyriheldur seg til umhvørvisverndarligar hugsanir, og sum kanska eisini viðmerkir forbrúkarahugburðin í samtíðini. Hetta sama liggur í avmarkaðu støddini á verkunum, sum gevur varhugan av einum eyðmjúkum listafólki við stórari umsorgan fyri sínum umhvørvi. Sjálvt um talan er um eina stóra framsýning við nógvum verkum, kunnu vit neyvan tosa um stórar armrørslur í hesum sambandi, tí verkini eru so smá í vavi, men tey eru lutvíst meira málandi í støðum enn vit hava upplivað higartil og tað er gott, tí Silja Strøm er eisini ein framúrskarandi málari, umframt at hon er ástøðiliga væl grundað sum samtíðarlistafólk. Á framsýningini verður høvið at lesa onkrar av hennara listarligu hugsanum, tær eru festar á blað á litað pappír, sum áskoðarin eisini sleppur at taka við heim, hervið er sosiala hugsanin førd heilt út í tað idealistiska, at øll áhugað ókeypis sleppa at taka ein part av framsýningini við heim. Framsýningin THE PEOPLE AND THE THINGS verður at síggja í Steinprenti fram til 17.januar í 2016.

 

BØKUR BØKUR BØKUR

/

 

Hetta vikuskiftið verður Norðurlandahúsið karmur um stórt alment tiltak við kjaki, framsýningum, bókasølu og nógvum øðrum spennandi fyri allar aldursbólkar  – alt við støði í skrivaða orðinum. Leygardagin bjóðar Sif Gunnarsdóttir vælkomin klokkan eitt og longu eitt korter seinni verður avdúkað hvør er vinnarin av skaldsøgukappingini hjá Bókhandlarafelagnum.

Umframt signeringar og bókavinningar verða ymisk áhugaverd kjak. Bergur Djurhuus Hansen er vertur klokkan tvey leygardagin, tá Sólrun Michelsen, Pia Juul og Niviaq Korneliussen fara at práta um norðurlendskar bókmentir. Klokkan trý sama dag fer Vónbjørt Vang at tosa við yrkjaran, Pia Juul og klokkan fimm eitur evnið Postkolonialisma við høvundunum: Jón Yngvi Jóhannsson, Thórarinn Leifsson, Niviaq Korneliussen, Carl Jóhan Jensen og Sissal Kampmann. Upplestur verður við fleiri føroyskum høvundum, t.d. fara Daniella Andreasen, Carl Jóhan Jensen, Kim Simonsen og Sámal Soll at lesa upp. Sunnudagin verða somuleiðis føroysk verk á skránni, Anna Malan Jógvansdóttir, Arnbjørn Ó Dalsgarð, Sissal Kampmann og Oddfríður M.Rasmussen fara at lesa upp, samrøða verður við Carl Jóhan Jensen og klokkan fýra fara Turið Sigurðardóttir, Thórarinn Leifsson og Elin á Rógvu at viðgera barnabókmentir. Okkurt er eisini til børnini, tí partur av húsinum verður innrættaður til tey við søgum, spølum og øðrum stuttleika, Jensina Olsen og Janus á Húsagarði tekna o.a. saman við børninum. Skrá yvir tiltakið við tíðum o.a. er at finna á heimasíðu Norðurlandahúsins.

http://www.nlh.fo/

Annika Hoydal 70

/

 

Vit kenna hana øll, kanska uttan at vera heilt greið yvir tað, tí tað er hon, sum gjørdi lagið til Alduna sum bróðurin Gunnar Hoydal skrivaði tekstin til, og Alduna kenna vit øll, ung sum gomul, tí sangurin er ein væl dámdur og nógv brúktur felagssangur og føroysk fólkaogna, vit elska at syngja , “tak í meg, tak í mín iva, nem við meg, nert ikki við”.

Eg veit ikki um eg var tvey ella trý, men eg sat í øllum førum uppi í barnavogninum ella stólinum, sum systir mín, ið tá var í tannáringaaldri, fór stríðandi við gjøgnum býin, og tað var ikki bara almindiliga strævið hjá henni, tí hvørja ferð, vit møttu onkrum, tók eg dik á meg at framføra ein sang, og sum um henda ótálmaða, barnsliga sjálvgleðin ikki var nóg pínlig í sær sjálvum, so var tað freki sangurin um Lisu, sum ongantíð sigur nei, sum hetta lítla frambar úr barnavogninum. Og jú meira tey húsjaðu og rodnaðu, tess mælskari sang eg: “Nei, oys Kaj, nei tavadenn, hon sigur nei, nei, nei, nei..”. Sangurin er frá 1970, eg man hava lært meg hann av útvarpinum, tó eg ivist í um hann var serliga ofta spældur har, men tey vaksnu munu hava murrað sangin, og eg havi upptikið hann við barnsins eyðkenda áhuga fyri tí óskikkiliga.

Í dag fyllir Annika Hoydal sjeyti og tað er orsøkin til, at eg í morgun havi googlað “Lisa eitur genta mín, hon sigur nei nei nei nei”. Eg fekk bara fatur á “Sára eitur genta mín, hon er av Selatrað”, og tað er nokk so typiskt føroyskt og hampiligt og kanska nakað av tí sama, sum kabarettirnar í sjeytiárunum og seinni eisini Harkaliðið við Anniku Hoydal á odda gjørdu upp við. Kanska var mentanarskelkurin so stórur tá, at tað enn er hendan leiklutin, sum Annika Hoydal er mest og breiðast kend fyri í Føroyum. Sum kjaftabreið og frek kabarettsangarinna, ið persónligger ta frígjørdu og harvið eisini vulgeru kvinnuna við dirvi til at seta seg upp móti allari frelstheit.

Hon er annars útbúgvin sjónleikari. Tann fyrsti kvinnuligi útbúni sjónleikarin í Føroyum, sum í sínari starvsleið serliga hevur satsað uppá eksperimentalteater og føroyska mentanarmiðlan. Hon hevði ein týdningarmiklan leilut í leikinum Tóm Rúm hjá Marjuni Syderbø Kjelnæs, sum Eyðun Johannesen leikstjórnaði herfyri og tað var júst hjá Eyðuni á einum skeiði, at sjónleikaráhugin byrjaði. Annika Hoydal er eisini tónaskald, og tað er ikki tí, at eg haldi, at tann eini leikluturin er týdningarmiklari enn hin, men eg havi varhugan av, at Annika Hoydal ikki enn er viðurkend sum seriøst føroyskt tónaskald, eg veit ikki um tað er orsakað av, at hon er ein kvinna, sum er kend fyri kabarett og vísusang. Vist er hon viðurkend av fólkinum, tað uppliva vit á undirtøkuni, tá hennara sangir verða sungnir, og tá hon saman við bólki sínum, Jógvan Dahl, Kaj Johannesen og Eyðuni Mohr Hansen framføra eitt nú á G! Festivalinum ella aðrastaðni. Men sjálvt um hon ikki spælir nakað ljóðføri ella dugir nótar, so er Annika Hoydal tónaskaldið handan framúrskarandi sangir sum: Aldan, Dropin, Steinstólpan, Hulduríma, Mítt minsta land, Gráu frensarnir, Stjerner mine venner, Ein drongur gekk í haganum, Snigilin, Morgun, Maðurin sum gekk móti ljósinum fyri bara at nevna onkrar góðar. Lívið dýra undur eitur síðsta lagið á hennara nýggju plátu, Endurljós. Annika Hoydal er full av takksemi fyri lívið, men vit eru eisini takksom fyri sangirnar, fyri sjónleikin, fyri sangin og fyri stóra innsats hennara higartil.

Takk fyri, Annika og hjartaliga til lukku.

 

KP

THE PEOPLE AND THE THINGS

/

Framsýning hjá Silju Strøm í Steinprent

Hon er at síggja til lívlig, kát og litrík; framsýningin THE PEOPLE AND THE THINGS, sum letur upp í gallarínum hjá Steinprent fríggjadagin 20.nov kl. 16-18. Hetta er ein framsýning, sum granskar øll brigdi av viðurskiftunum millum menniskju, ting og umhvørvi – millum kronologi og samanhang – millum ítøkiliga og óítøkiliga rúmið hjá menniskjum, tingum og listaverkum. Verkini fevna um bæði abstraktión og figuratión og fyrihalda seg til listarligar grundspurningar um mimetiska, myndaliga umboðan. Listakvinnan er sera tilvitað um myndatulking og ta ávirkan og samspæl, sum hendir, tá myndir og tekstir verða sett saman við øðrum myndum ella teksti. Eitt ting kann hava ymiskan týdning alt eftir hvørjum umhvørvi tað er í. Endurtøkur mynda eitt mynstur, ið økir um upplivingarmøguleikarnar av hvørjum einstøkum verki á framsýningum.

THE PEOPLE AND THE THINGS fevnir um málningar, keramikk og tekst í støðugari interaktión. Silja Strøm hevur tikið lut á fleiri bólkaframsýningum í Norðurlandahúsinum, Listasavninum og í Steinprenti, men fýra ár eru síðan hennara seinastu serframsýning í Føroyum. Listakvinnan fekk í februar tillutaðar 6 mánaðar starvsløn frá Mentanargrunninum og tað kundi sæð út sum hevur hetta verið ein góð íløga, tí nýggja framsýningin ýður av íblástri, nýggjum hugskotum og listarligum yvirskoti. Silja Strøm er ung listakvinna, hon er fødd í 1987, men av tí, at hon er sera dugnalig og miðvís er hon longu rættiliga roynd og virðislønt fleiri ferðir. Hon er úr Vestmanna og hevur útbúgving frá akademinum í Glasgow, og í 2010 fekk hon Gávugóðs úr Grunni Thorvalds Poulsen av Steinum. Í 2012 fekk hon Virðisløn til ungt listafólk frá Mentamálaráðnum, Í 2013 myndaði hon Summarframsýningina í Norðurlandahúsinum saman við Steinunn Thórarinsdóttir og í fjør var tað hon, sum gjørdi árligu gávuprentini til limir í grafikkfelagnum Steinbrá. Hon hevur myndprýtt fleiri bøkur, m.a. stuttsøgusavnið hjá Hanusi Kamban, Gullgentan, sum varð innstillað til norðurlendsku bókmentavirðislønina í 2012.

Grundleggjandi snýr framsýningin seg um sambond millum fólk og teirra umhvørvi psykologiskt, sosialt og hvat, ið ávirkar hesi sambondini. Her eru myndir av menniskjum, sum ikki interagera, sjálvt um tey eru í sama rúmi. Sosialt tykjast persónarnir fongdir av ógvisligum smædni, har er okkurt beinleiðis klombrut yvir samspælinum, sum minnir eitt sindur um viðurskiftini millum persónarnar í áhugaverdu myndunum hjá stóra italska meistaranum Giotto í byrjandi renesansutíðini, t.d. í myndini, har foreldur Mariu, Anna og Joakim kyssast við eitt gylt portur. Staðfestast kann, at kærleikin millum menniskju ikki er uttan trupulleikar og tað man vera galdandi fyri bæði 14.og 21.øld. Tað sosiala hevur yvirhøvur stóran týdning fyri Silju Strøm og tá hugsi eg ikki bara um innihaldið í hennara verkum. Tað, at hennara verk í stóran mun eru gjørd burtur úr burturkasti er eisini í sær sjálvum ein ideologisk yvirlýsing, sum fyriheldur seg til umhvørvisverndarligar hugsanir, og sum kanska eisini viðmerkir forbrúkarahugburðin í samtíðini. Hetta sama liggur í avmarkaðu støddini á verkunum, sum gevur varhugan av einum eyðmjúkum listafólki við stórari umsorgan fyri sínum umhvørvi. Sjálvt um talan er um eina stóra framsýning við nógvum verkum, kunnu vit neyvan tosa um stórar armrørslur í hesum sambandi, tí verkini eru so smá í vavi, men tey eru lutvíst meira málandi í støðum enn vit hava upplivað higartil og tað er gott, tí Silja Strøm er eisini ein framúrskarandi málari, umframt at hon er ástøðiliga væl grundað sum samtíðarlistafólk. Á framsýningini verður høvið at lesa onkrar av hennara listarligu hugsanum, tær eru festar á blað á litað pappír, sum áskoðarin eisini sleppur at taka við heim, hervið er sosiala hugsanin førd heilt út í tað idealistiska, at øll áhugað ókeypis sleppa at taka ein part av framsýningini við heim. Framsýningin THE PEOPLE AND THE THINGS verður at síggja í Steinprenti fram til 17.januar í 2016.

Kinna Poulsen

MYNSTUR

/

Hóskvøldið 22.oktober klokkan 19.30 læt ein áhugaverd framsýning upp í Steinprenti við heitinum MYNSTUR / SVART. Hon er myndað av eini røð av svarthvítum tekningum á pappír, sum danski listamaðurin Jonas Hvid Søndergaard hevur arbeitt við seinastu árini. Jonas Hvid Søndergaard er føddur í 1977 og í 2005 var hann liðugt útbúgvin á Kongaliga Danska Kunstakademinum. Hann hevur síðan havt fleiri serframsýningar og hevur somuleiðis kuraterað framsýningar og luttikið á felagsframsýningum, hann er uppihavsmaður til hugskotið um framsýningina Grafisk Sambond, sum er at síggja í Norðurlandahúsinum. Tað eru 10 ár síðani, at Jonas Hvid Søndergaard byrjaði at samstarva við Steinprent, hetta er hansara fyrsta serframsýning har.

Pappírsverkini á framsýningini eru lutfalsliga stór, merkt av stórari orku og eini serligari upprunakendari megi, tað er sum tala tey beinleiðis til áskoðaran, sum verður tikin av fótum av teirra um somu tíð sterka og einfalda brá. Samanborið við teir meira litríku og kompleksu málningarnar hjá sama listamanni, tykjast hesar pappírsmyndirnar meira upprunaligar og skornar inn á bein, men samstundis eru tær ómetaliga vakrar við neyvt teknaðum, stundum regluligum og stundum óregluligum mynstrum, sum eru teknað við tekniblýanti.

Mynstur eru heilt grundleggjandi í myndunum hjá Jonas Hvid Søndergaard og hava verið tað leingi, men frá at vera fagurfrøðiliga og dekorativt grundað, eru mynstrini nú eisini farin at sipa til onkran innihaldsligan, symbolskan týdning. Í fleiri ár hevur Jonas Hvid Søndergaard verið áhugaður í leiklutinum, sum mynstur og geometri hava í náttúruni og hvussu menniskju gjøgnum mong ættarlið og mentanir hava miðsavnað seg um ávís symbol. Listamaðurin er áhugaður í hvussu og hví okkara forfedrar brúktu symbol, hvat tey vóru brúkt til og hvat tey symbolisera. Hann hevur granskað ymisk symbol, sum hann hevur funnið alla møguliga staðni - eisini í Føroyum. Nøkur symbol eru griksk, onnur norðurlendsk, eitt av symbolunum hevur listamaðurin sæð sum tatovering á økslini hjá íslendsku Bjørk, eitt annað stendur á einum steini, sum hann hevur sæð í Gotlandi. Hesi vøkru, men eitt sindur lidnu og læstu symbolini standa í týðiligum mótsetningi til ta spontanu strikuna og opinleikan í teimum mest áhugaverdu verkunum á framsýningini, her er tað næstan sum um, at litblýanturin arbeiðir púra frítt uttan, at nakar stýrir honum.

 

Tekningin er ein listarlig grundstøða, sum ofta verður brúkt, tá hugskot skulu skitserast. Tekningin hevur eitt spontant brá av onkrum, sum er her og nú og sum ikki skal hava nakað verandi virði. Samstundis er tekningin ta elsta listarliga úttrykkið í okkara listasøgu, holumálningarnir vóru í veruleikanum tekningar, sum vóru strikaðar á holuveggir, tí tað kendist neyðugt hjá tátíðar menniskjanum at lýsa sína tilveru í tekningum. Máttmiklu kaleidoskupisku, abstraktu myndirnar hjá Jonas Hvid Søndergaard hava sama lívsneyðuga dám. Eitt afturvendandi mynstur er snyrilin, tann endaleyst snúrandi orkumikla strikan, sum vit kenna frá mentanarsøguni langt aftur í forna tíð og sum endurspeglar ta ævigu tilveruligu ringrásina. Tað ýðir somuleiðis av sirklum, tríkantum, sekskantum, ovalum og samansettum mynstrum í myndunum og summastaðni renna strikurnar saman til ójavnar, vakrar vatnlitakendar laveringar. Tessvegna breiða tekningarnar seg á flatuni eitt sindur á sama hátt sum málarí og her hevur sjálv grundtvístøðan millum ljós og myrkur stóran týdning. Framsýningin MYNSTUR / SVART er opin í Steinprenti inntil 14.november.

Kinna Poulsen

Rópandi tómleiki

/

Føroyskir dokumentarfilmar um listafólk eru ikki gerandiskostur, men ein stórhending, tá teir koma. Tíverri eru teir ikki altíð líka væl eydnaðir.

Filmurin við religiøst klingandi, og ikki sørt patetiska heitinum “Hann rópar á meg” varð frumsýndur í sjónvarpinum hjá Kringvarpinum 15. oktober og tað var við miklum spenningi, at eg setti meg at hyggja. Tílíkir filmar hava serstakliga stóran týdning og áhuga - ikki minst hjá okkum, sum fáast við mentanarmiðlan, og bæði Ivan Niclasen, sum legði til rættis og Hans Petur Hansen, sum tók upp og klipti, eru dugnaligir menn, so eg hevði alla orsøk til at gleða meg. Tað vísir seg lukkutíð at vera málningurin, sum rópar á listamannin, og ikki Gud ella deyðin, sum mann kundi trúð, men tíverri er tað ikki málningurin, sum er í miðdeplinum í filminum.

Realitysjónvarp

Eg fekk rættiliga skjótt varhugan av, at mær ikki fór at dáma filmin. Aftaná ein lítlan prolog, har listamaðurin málar við vatnlitum í Bø afturvið ljómandi tónleiki og náttúrumyndum, koma vit til tað, sum filmurin miðsavnar seg um, tá listamaðurin fer í køliskápi eftir teirri fyrstu gullølini,. – Á nei! hugsi eg, far ikki handan veg! Men sama ger hvat undirritaða físir og mótmælir framman fyri sjónvarpið, so er og verður hetta ein filmur um rúsdrekkamisnýtslu og tær avleiðingar, hon hevur fyri heilsuna, og tá so listamaðurin verður filmaður, meðan hann tekur tablettir og skolar niður við gulløl, fái eg ilt fyri hjartað, tí tað minnir um realitysjónvarp við lægsta felagsnevnara. – Hatta er botnerligt, halda summi, romantiskt sveimandi í ímyndini um, at elendigheit er erligari enn stuttleiki og at vesalig listafólk eru meira listafólk enn tey, sum hava tað gott og klára seg væl. Tað passar ikki, Tórbjørn Olsen er ein óluksáliga stuttligur maður og tey góðu av hansara verkum vísa greidliga hvussu væl fyri hann er intellektuelt. Vit vita av, at eitt og hvørt portrett er eitt slag av pallseting, har leikstjórin avger júst hvat tað er, vit skulu síggja. Og hvat eg og tú gjøgnum lívið kunnu hava uppbygt okkum av æðraknútum, gylliniæðr og feittlivrum er altso ikki serliga áhugavert. Tað eru ikki lívsstílssjúkur, sum gera Tórbjørn Olsen til ein persón, sum almenningurin hevur áhuga fyri, tað er listin.

Listin undirskipað

Tí er tað ordiliga keðiligt, at listin í filminum verður viðgjørd sum eitt undirskipað evni. Tá vit endiliga sleppa at síggja eitt av høvuðsverkunum hjá Torbirni Olsen, altartalvuna í Haldarsvík, gerst tónleikurin so ræðuliga syrgiligur, at tað nærkast tí ófrívilliga komiska. Tað kennist beinleiðis vælgerandi, tá tað verður klipt til fína filmin hjá Øssuri Wintereig til ta herligu veitsluna í atelierinum hjá Tórbirni, tá hann málaði framúrskarandi myndirnar til altartalvuna í kirkjuni í Øster Skerninge afturvið svingandi tónum frá Jesus Christ Superstar. Tað vóru fyrst og fremst listafólk, sum stóðu model, bróður Tórbjørn, tann geniali grafikarin, Marius var Jesus, sum hann plagar.

Framúrskarandi portrettmálari

Á sama hátt sum ein annar stórur føroyskur koloristur, Ruth Smith, krevur Tórbjørn Olsen at hava myndevnið framman fyri sær, meðan hann málar. Tá hann so hevur livandi modellir framman fyri sær, hendir beinanvegin ein rúgva í málningunum, eisini ymiskt, sum liggur langt uttan fyri eina realistiska, mimetiska lýsing. Hann hevur málað fleiri altartalvur í Danmark og í Føroyum og í hesum sambandi hevur hann fingið ymisk vinfólk at standa fyri sær í teimum ymisku bíbilsku leiklutunum, meðan hann málar. Í altartalvuni í Haldarsvík síggjast sostatt fleiri kend andlit millum lærusveinarnar, m.a. Hanus G.Johansen, Tróndur Patursson, Zacharias Heinesen, Amariel Norðoy, Bárður Jákupsson, Árni Dahl, Jóanes Nielsen, Tóroddur Poulsen osfr. Tórbjørn Olsen hevur virðing fyri teirri stóru uppgávu, sum tað er at mála altartalvur og setur seg fyrst væl inn í viðkomandi bíbliutekst, sum hann síðani tulkar myndaliga við kenslubornum lýsingum og bjartlittum mótlitum. Sum portrettmálari er Tórbjørn Olsen ein tann besti í Norðurlondum. Honum tørvar bert fáar strikur, so hevur hann fangað yvirbráið á einum menniskja. Men hann er ikki nøgdur við tað ytra tilvildarliga, hann vil longur inn í sinnið og persónligheitina hjá tí portretteraða. Á henda hátt hevur hann málað nakrar av teimum bestu portrettmyndunum, eg havi sæð. Portrettmyndin, Bohemurin av Hera Smith er fullkomiliga makaleys, dynamisk við futti í, har áskoðarin fær frænir av sjálvari sinnistøðuni, sum portretteraði maðurin er í og tað sama má sigast um ljósu og lívligu portrettmyndina av Eyðuni Johannesen, leikstjóra, sum somuleiðis er ómetaliga væl rakt í mun til bragdligu og vitbornu persónligheitina. Sami neyvleiki og myndaliga yvirskotið sæst í mongum øðrum portrettmyndum, t.d. av Janusi Kamban, William Heinesen, Rosu av Rógvu og í teimum mongu sjálvsmyndunum ikki minst.

Spell

Listin hjá Tórbirni Olsen er so ómetaliga áhugaverd og tí er tað spell, at nýggi dokumentarurin snýr seg so lutfalsliga lítið um hana. Partar av sendingini eru góðir, serliga tá listamaðurin tosar um sínar hugsanir og arbeiðshátt, og myndirnar eru góðar, serliga tær av málaranum í myrkri og í skýming og í kirkjuni í Haldarsvík, men sjónarhornið snýr seg altso ov lítið um list. Kanska kundi ein ráðgevi verið nýttur, t.d. Bárður Jákupsson, sum skrivaði bókaverk um Tórbjørn, sum kom út á danska forlagnum Atlantia í 2007. Samanberingar við aðrar filmar kunnu tykjast órímiligar, men tað sýnist nærliggjandi eisini við tað, at fleiri klipp eru úr eldri sendingum og filmum í hesum portrettinum av Tórbirni, Atlantic Rhapsody hjá Katrini Ottarsdóttir, Líðing á lørifti hjá Øssuri Winthereig, Basalt hjá Ingun í Skrivarastovu umframt Svartur Sannleiki, sum Dánjal Højgaard og Hans Petur Hansen gjørdu. Eg haldi, at tað er sigandi, at tá eg hugsi um filmin Svartur sannleiki um Ingálv av Reyni, síggi eg fantastiska list fyri mær, meðan eg hugsi um livurtøl og tablettir, tá eg hugsi um filmin um Tórbjørn Olsen, og tað er stórt spell, tá mann hugsar um listarliga potentialið hjá einum av okkara bestu samtíðarmálarum.



Ein tónleikalig tøkk til lívið

/

 

Hon er fjálg og full av takksemi, nýggja tónleikaútgávan hjá Anniku Hoydal sum verður givin út á fløgu og á vinyl í sambandi við 70 ára føðingardag hennara 19. november, men sum eisini er hugsað sum ein jubileumsútgáva, nú fimti ár eru liðin síðan Annika Hoydal byrjaði tónleikaligu leið sína.

Heitið á nýggju plátuni hjá Anniku Hoydal, Endurljós avdúkar, at talan er um eina tónleikaútgávu, ið onkursvegna er afturskoðandi ella endurskoðandi. Men at talan í nøkrum førum er um nýggjar versiónir av eldri sangum ella at upphavskvinnan og sangarinnan er um hálvfjers ára gomul, ger ikki plátuna hvørki keðiliga ella dustmikla, sum ummælararnir í Kvørnini róðu framundir. Sangirnir eru hugtakandi, bæði teir gomlu og ikki minst teir nýggju. Annika Hoydal syngur væl og plátan tykist bæði frísk, dynamisk og fjálg við eini yvirvág av akustiskum ljóðførum.

Orðini og tónarnir

Fyrsti sangur á plátuni er Mítt minsta land, ein føroysk versión av Mit eget land, sum verður tulkað væl meira dramatiskt enn á donsku plátuni og tað er gott, tí tað leggur yrkingin upp til. Og tað er sjálvt sambandið millum orðini og tónarnar, sum er í fokus á hesari útgávuni. Talan er um tónleikaligar tulkingar av teksti, í einum sangi sum Morgun hoyra vit hvussu væl tað liggur fyri hjá Anniku Hoydal at komponera eitt lag, sum samsvarar við yrkingina. Lagið hevur júst sama opna dámin sum vakra yrkingin um tann ljómandi, ósmittaða morgunin. Vísurnar um kroppin, dreymin og gráu frensarnar hava allar eitt ávíst afturlítandi brá, herligar hugleiðingar um byrjandi kynshug, forelskilsi og dans í sjónleikarhúsinum við bygdaballsligum trummum og gittarljómi á la Mark Knopler. Onnur síða á plátuni byrjar við kenda sanginum Aldan og síðan kemur Tíðin, sum er ein vakur suðuramerikanskt klingandi sangur um abstrakta fyribrigdið tíð og kensluna at vera aftaná. Sangurin Játtilsi er tann einasti á útgávuni, sum eg ikki eri beinleiðis fegin um, tíverri er hann av óvissum orsøkum júst tann sangurin, sum Kringvarpið hevur valt at vera fyrsta lagið av útgávuni, ið skuldi spælast og umrøðast í Nálareyganum í Kvørnini í útvarpinum. Ummælararnir tosaðu einamest um aldurin á damuni, sum fyllir 70 hósdagin og tað er spell, tí Endurljós er ikki ein gomulslig útgáva. Vísan Játtilsi er enn líka stuttlig sum hon var í donsku versiónini frá 1980 um ta stóru syndarinnuna og drankaran, sum verður móttikin við gleði av Losjuni, ið sendir hana út at vitna um allar sínar syndir, sum bara vaksa, orsakað av stóra tørvinum frá samkomuni at hoyra óskikkiligheitir lýstar í æsir. Tónleikaligi búnin, sum ein partur av hesari vísuni er ílætin, ber brá av fýrsararokki. Eg skilji hugskotið at gera tað eitt sindur vilt júst har, men eg haldi ikki ordiliga tað riggar, tí tað fær ein at hugsa um fýrsini. Hinir báðir sangirnir Snigil og Maðurin sum gekk móti ljósinum eru hinvegin meistaraligir á allan hátt, og ikki minst í mátanum, teir eru framleiddir. Fyrrnevndi er ein yndislig ballada um ómøguligt frælsi og síðstnevndi, Maðurin sum gekk móti ljósinum er eitt eydnuríkt heiðurskvæði um serstaka eygleiðaran og sjálvlærda granskaran, Jørgen M. Olsen, sum í 30 ár eygleiddi sild og atburð hennara, hann skrivaði eina bók um hetta, sum í 1983 fekk M.A.J Bókmentavirðisløn fyri yrkisbókmentir.

Samanhangandi

Endurljós er ein sjáldsama samanhangandi útgáva frá innast til uttast. Vinylplátan er tung og rómahvít. Á innarhúsanum og inni í plátuhúsanum eru allir tekstirnir prentaðir á føroyskum og á donskum. Húsin er havbláur við einum fabulerandi prenti hjá Steffan Herrik av tara og av havsins verum, ið samsvarar væl við innihaldið. Fleiri av løgunum nerta innihaldsliga við sjógv og við havsins lív, t.d. Aldan. Vit kenna hendan sangin út og inn og  niðurlagið duga tey flestu uttanat, ung sum gomul. Til veitsluhøvi man aldan vera ein av teimum best dámdu. Aldan er fólkaogn og eg haldi, at henda nýggja heldur seigari versiónin riggar sera væl til tekstin, sum Gunnar Hoydal skrivaði. Gunnar hevur skrivað og týtt allar sangirnar á fløguni uttan ein og Annika hevur gjørt øll løgini. Tónleikaliga er talan um eina rættiliga fjølbroytta útgávu, ið fevnir um fólkatónleik, kabarettkendan vísusang og jazz við rokk-, tango- og salsaelementum og latínamerikonskum rútmum umframt eina einstaka væl eydnaða contemporary útseting hjá Sunleif Rasmussen, ið tulkar Lívið! Dýra undur hjá Karsten Hoydal við lag eftir Anniku Hoydal.

Verðinstónleikur

Í summum er plátan í sínum fjølbroytni næstan verðinstónleiki og nógvu tónleikararnir og ljóðførini geva útgávuni veitslukent brá av at vera ein fagnaðarútgáva. Annika Hoydal fagnar lívinum, og samstundis er tað næstan sum um, at tónleikararnir fagna henni og takka fyri hennara framúrskarandi sangir. Umframt teir góðu tónleikararnar: t.e. Kim Hansen, Jógvan Dahl, Eyðun Mohr Hansen, Leivur Thomsen, Tóri Restorff Jacobsen, Michala Petri, Odd Arne Halaas, Daniel Cassidy, Jose Toral, José Louis Molina, Bjarke Falgren, Lars Krarup, er tað ikki minst Kaj Johannesen og Jón Mc Birnie fyri at takka, at henda útgávan er vorðin so væl eydnað sum hon er. Teir hava staðið fyri upptøkunum í Studio Blochog tað hava teir gjørt við eini einastandandi virðing og fatan av tekstum og løgum. Annika Hoydal kann vera nøgd við sína tónleikaligu tøkk til lívið, útgávan gevur okkum høvi til at svara aftur og takka hjartaliga fyri útgávuna og yvirhøvur allar teir mongu fínu sangirnir, sum Annika Hoydal hevur gjørt og sum eg haldi eiga at plasera hana sum upplagt boð til eina mentanarvirðisløn. Vit gleða okkum til konsertina, sum verður í Norðurlandahúsinum 22.nov klokkan 17. Konsertir vera eisini frí 20. nov. kl.20:00 í Tøting og ley 21. nov. kl.22:00 í Spaniastovu.

21 filmar kappast um Geytan og Áskoðaravirðislønina

/

 

Mikudagin 11. november á midnátt var frestin úti at boða frá luttøku til Filmskvøldið, sum verður í Norðurlandahúsinum fríggjadagin 11. desember.

Inn komu fráboðanir um 21 føroyskar stuttfilmar, sum í ár fara at kappast um Geytan og Áskoðaravirðislønina. “Tað er gleðiligt at síggja, at talan er um ein vøkstur í mun til í fjør, tá ið 16 filmar komu inn”, sigur Birgir Kruse, formaður í filmsnevndini. Eisini er vert at nevna, at fleiri nýggj nøvn at síggja á listanum yvir filmsframleiðarar. Kravið til ein stuttfilm er, at hann ikki eru longri enn 30 minuttir. Ein stuttfilmur kann vera spælifilmur, listafilmur, tónleikafilmur, heimildarfilmur ella annað, tó ikki lýsingarfilmur. Filmsnevndin sigur, at trý metingarvirðir verða brúkt í dømingini, og tey eru: søga, filmisk frásøgusnildi og handverk.

Tað er Tryggingarfelagið Føroyar, ið letur Geytavirðislønina á 25.000 krónur, saman við einari Geytastandmynd, sum Astrid Andreassen og David Geyti hava gjørt. Tórshavnar kommuna letur Áskoðaravirðislønina á 15.000 krónur. Í hesum føri er tað møtti áskoðarin til Filmskvøldið í Norðurlandahúsinum, sum sleppur at velja sín yndisfilm. Í filmsnevndini, sum skal velja Geytavinnaran, sita Birgir Kruse, formaður, Sif Gunnarsdóttir, Jan B. Jørgensen, Marjun Niclasen og útlendski nevndarlimurin hesaferð er Petri Kemppinen, stjóri í Nordisk film og tv fond.

Til ber at keypa atgongumerkir á www.nlh.fo

Ókeypis á Listasavnið

/

Sum nakað nýtt bjóðar Listasavn Føroya í ár øllum vitjandi ÓKEYPIS inn á savnið vetrarmánaðirnar november, desember, januar og februar. 

Listasavnið heldur til í náttúruvøkrum umhvørvi í viðarlundini í Havn, og framman fyri savnsbygningin standa fleiri standmyndir. Savnið er býtt upp í tveir partar. Í tí eldra partinum eru skiftandi framsýningar við verkum hjá bæði føroyskum og útlendskum listafólkum, og í tí yngra partinum er tann fasta framsýningin við einum breiðum úrvali av føroyskari list. 

Í forhøllini, sum er millum báðar partarnar, er kaffistova. Listasavnið hevur eisini eitt fjølbroytt úrval av postkortum, plakatum og listabókum. 

Rundvísingar fyri bólkar kunnu bíleggjast á tlf. 313579 ella á info@art.fo

Upplatingartíðir um veturin (1. sept. – 30. apríl) tý - sun kl. 13-16 (mánadag ikki opið)

Savnið er ikki opið hesar dagar: 24., 25., 26. og 31. desember og 1. januar.

Gandakendar løtur við grafikki

/

 

Tá listaframsýningin Grafisk Sambond læt upp í Norðurlandahúsinum leygardagin 24.oktober klokkan 15, var tað hámarkið í einari drúgvari tilgongd, sum hevur vart í fleiri ár og sum hevur fevnt um fleiri framsýningar. Nú eru listaverkini vend heimaftur til útgangsstøði, til Havnar, har sum tey komu til verðina.

Grafisk Sambond er nógv tann størsta verkætlanin, sum Steinprent hevur fyriskipað og tikið lut í og á grafiska verkstaðnum á Skálatrøð gleða tey seg til, at framsýningin verður at síggja í Norðurlandahúsinum. Talan er um grafisk verk, sum eru gjørd til høvið á verkstaðnum í Steinprenti. Her eru gróðrarmikil listarlig sambond knýtt millum Føroyar og norðurlond. Eftir hugskoti frá listamanninum Jonas Hvid Søndergaard fór Steinprent undir stóru verkætlanina, sum í fyrsta umfari fevnir um nøkur av navnframastu donsku samtíðarlistafólkunum. Seinni er ætlanin eisini at fáa aðrar norðurlendingar til Føroya at gera prent. 

Euforiska løtan

Framsýningin verður ógvuliga fjølbroytt, tí tey luttakandi listafólkini eru sera ymisk og hoyra eitt nú til fleiri ættarlið. Summi teirra eru royndir grafikarar, meðan tað fyri onnur er fyrstu ferð, tey fáast við steinprent. Øll eru viðurkend listafólk og fleiri teirra verða við til upplatingina. Væntandi verður øll vikan áðrenn framsýningina ávirkað av hesum. Yvirritaða kom uppí verkætlanina, tá hon var byrjað, men eg má siga, at tað hevur verið áhugavert at eygleiða dugnaligu listafólkini, meðan verkini eru blivin til. Ofta hava tey arbeitt í vikuskiftum við og til út á náttina, og tá hevur tað verið stuttligt at upplivað euforisku løtuna, tá ein mynd eydnast. Tað er nakað við litografiska tøkninum, sum gevur gandaðar løtur, óansæð hvussu væl fyrireikað listafólkini eru og tað hava tey verið. Tey ætla at tað skal síggja so og so út, men tað er ikki altíð, at tað verður júst sum tey ætla. Tað er tað løgna við steinprentstøkninum, at tað um somu tíð er einfalt og sera umstendiligt, men óansæð er tað ein týdningarmikil og ofta gloymd sannroynd, at steinprent er upprunalist og ikki reproduktión.

 

Mannagongdin

Tá listafólkini arbeiða við steinprent er tað alla vegin í gjøgnum ein original mannagongd. Summi av listafólkunum hava havt eina meira ella minni gjøgnumarbeidda skitsu við, meðan onnur bara hava eitt hugskot sum útgangsstøði. Áðrenn listafólkini byrja sítt arbeiði, er steinurin slípaður og gjørdur klárur at tekna ella mála á við fitikendum kriti ella tusj. Listafólkini mugu tekna á ein nýggjan stein fyri hvønn lit, sum skal prentast á steinprentið. Tá tekningin er liðug á steininum verður hann viðgjørdur á ein hátt so at feittevnið verður bundið í steinin. Ofta velur listafólkið at gera eitt royndarprent í fáum eintøkum, um listafólkið ikki er nøgt, kann prentið broytast. Í sjálvari mannagongdini eru ofta óvæntaðar hendingar, tá ein litur og eitt skap verður prentað oman á eitt annað, kemur kanska ein óvæntaður litur, sum gevur listafólkinum íblástur til at gera okkurt annað og meira við myndina. Samanumtikið er tað kanska júst hetta, sum hevur verið mest hugtakandi við allari hesari verkætlanini. At eygleiða eina mannagongd, sum er so mikið stýrd og professionel og samstundis so ótrúliga opin, sum hon er. Tá er løtan har og góð vakstrarlíkindi fyri framúrskarandi verkum.

 Nógv av verkunum á framsýningini Grafisk Sambond eru tílík væl eydnað verk. Til dømis tær tríggjar myndirnar hjá Svend-Allan Sørensen, sum eru sera ymiskar, men sum á sama hátt sum listamaðurin eru bygdasligar og sofistikeraðar í senn. Svend-Allan Sørensen er bygdamaður og elskar at vera í Føroyum. Hann skjýtur krákur í Havnardali, sum verða útstoppaðar til framsýningarinstallatiónir, og bæði tekstir og tónleikur hava stóran týdning í hansara verki, t.d. í myndini, har hann hevur skrivað við fingrunum á steinin eitt sitat frá Black Crow Blues hjá Townes Van Zandt, sum í staðin fyri at snúgva seg um Texas, snýr seg um Havnardal.  Tær báðar myndirnar av flogfarum hjá Andreas Schulenburg tykjast í fyrstu atløgu einfaldar og vakrar. Teir blái litirnir tykjast reinir og frískir, strikan er avrundað og hugnalig sum strikan hjá Hergé í Tintin heftunum.

Bjørn Nørgaard, Jonas Hvid Søndergaard, John Kørner, Zven Balslev, Julie Sass, Andreas Schulenburg, Peter Carlsen, Claus Carstensen, Svend-Allan Sørensen, Nils Erik Gjerdevik, Fie Norsker og Kathrine Ærtebjerg. 

Grafisk Sambond - Fernisering

/

Røða Grafisk Sambond Norðurlandahúsið 24.okt 2015

Vælkomin til Grafisk Sambond í Norðurlandahúsinum. Hesa løtuna hava vit glett okkum til. Av tí, at vit eru heppin at hava seks av framsýnandi listafólkunum til staðar her í dag, verður restin av røðuni á donskum.

Når denne udstilling åbner om lidt, er vi nået frem til et højdepunkt, som samtidig er afslutningen af et langt forløb, der omfatter flere udstillinger og tolv kunstneres ophold på Færøerne, hvor de har arbejdet i individuelle forløb på Færøernes Grafiske Værksted, Steinprent.

Det var vist Bjørn Nørgaard, der sagde om udstillingen, Grafiske Forbindelser, at den er en værre rodebutik, og det er den og sådan må det være på en udstilling, der er i den grad er baseret på kontakter og proces og på en gammel grafisk teknik, der kan afstedkomme helt frisk samtidskunst, det kan vi se bevist på denne udstilling.

De sidste par år har de fleste fremskrivninger og beregninger vist, at Færøerne har et stort problem mht. befolkningsvækst. Man forventer, at befolkningstallet, som i dag er på godt 49.000 vil blive gradvist mindre og at balancen mellem unge og ældre borgere vil tippe over således, at vi kommer til mangle aktive skatteborgere, der kan betale for plejen af de ældre og alt det andet, der skal betales. Vi kender alle det samme mønster fra hele Norden. De mest pessimistiske mener, at der er en reel fare for affolkning af landet. Selv er jeg ikke særlig pessimistisk af natur. Og så er jeg meget glad og stolt over mit land. Dertil har jeg en fornemmelse af, at freden og roen på Færøerne vil blive påskønnet i en stadig større grad i takt med, at vanvittige krige og hungersnød tvinger befolkninger på vandring med en deraf voksende nationalisme og generel fjendtlighed i Europa. Vi har fået en ny regering på Færøerne, måske vil den sørge for, at også vi får lov til at gøre vores del af hjælpearbejdet, også vi må tage imod flygtninge i det forhold, vi magter det. Og hvem ved, måske er en af dem kunstner.

Jeg tror på, at der er en reel chance for at vores unge vil vende hjem igen, når de er færdige med at uddanne sig, især hvis vi kan finde ud af at at forbedre samfundet på forskellige punkter. Men hvorfor indleder jeg med at tale om demografiske forhold i en åbningstale til en kunstudstilling. Jo, det handler nok om, at udstillingen tager udgangspunkt i nogle kulturelle forbindelser, der er vigtige også i forhold til Færøernes fremtid og ungdommens tilbagevenden her til landet. 

Grafiske Forbindelser er baseret på kontakter, der er indgået mellem danske kunstnere og Steinprent, mellem Nordens Hus på Færøerne og to danske museer, og de forbindelser har allerede resulteret i positive synergieffekter i det færøske samfund, hvor kunstnerne har opholdt sig, hvor de har arbejdet sammen med Jan Andersson og Fríða Matras Brekku. De positive effekter er ikke lette at definere og afgrænse. Men kunstnerne har givet interviews, deres billeder er blevet set af besøgende på værkstedet i Steinprent, hvor kunstnerne har mødtes med og talt med færøske kollegaer og sådan noget giver gensidig inspiration. har efter god færøsk skik talt en del om vejret og om kødet. Men vi har også talt om vinen og om poesien.

For mit eget vedkommende har Grafiske Forbindelser haft stor betydning på flere forskellige måder. Den udstilling, som jeg lavede med min afdøde fars fotografier var eksempelvis direkte inspireret af John Kørner, som brugte et par af dem som udgangspunkt i sin billedserie. Jeg har desuden fået lov til at interviewe kunstnerne og at følge processen med deres værker. Det er utrolig spændende at følge med i den litografiske proces og at opleve det særlige øjeblik, når et billede kommer ud af pressen den sidste gang og det så er et vellykket billede. Som gymnasielærer, har jeg også nydt godt af Grafiske Forbindelser. Jeg husker bl.a. en gang, hvor et valghold i billedkunst fik lov til at følge med i hvordan Svend Allan Sørensen arbejdede på værkstedet. Jeg prøvede at få eleverne til at spørge om noget, når nu kunstneren var til stede. En elev, som er en ivrig og habil tegner, bemærkede venligt, at Svend Allan var god til at tegne fugle, hvorpå han hurtigt replicerede at de fugle havde han da googlet, der var ingen grund til at give sig til at tegne fugle, når der nu var så mange af dem på nettet. – Så fik eleverne lært lidt om konceptkunst på den hårde måde.

Initiativet til Grafiske Forbindelser kom fra Jonas Hvid Søndergaard. Han er selv med på udstillingen, der i første omgang omfatter en række fremtrædende danske samtidskunstnere. Tanken er at fortsætte projektet, således, at udstillingen med de danske kunstneres litografier bliver den første i en række nordiske udstillinger med henholdsvis islandske, finske, svenske, norske, ålandske, grønlandske og færøske kunstnere. Ideen bag udstillingsprojektet, Grafiske forbindelser er at udforske litografiet og at udbrede kendskabet til mediets spændvidde og visuelle gennemslagskraft. I en periode har billedkunstnerne haft et arbejdsophold i Steinprent, hvor de har haft mulighed for at fordybe sig i stentrykket og afsøge dets muligheder. De udvalgte kunstnere spænder over flere generationer og vidt forskellige udtryk og det giver en varieret udstilling, der samlet set afspejler litografiets mangfoldighed.

Nogle af kunstnerne har hen ad vejen haft separatudstillinger i Steinprent, som har været anderledes i forhold til hvad vi er vant til at se. På Færøerne har vi næsten kun færøsk kunst. Eftersom færøsk kunst ikke er meget mere end hundrede år gammel, er det lidt begrænset, hvad man kan opleve af kunst. Det er problematisk, mener jeg og derfor har udstillingsprojekter som Grafiske Forbindelser stor betydning, at folk på Færøerne får lov til at opleve kunst med en lidt udvidet horisont.

Som projekt har Grafiske Forbindelser varet i mere end tre år, men de forbindelser, der er indgået, slutter ikke her; der er flere aktuelle projekter i gang. Jonas Hvid Søndergaard har en fin udstilling i Steinprents galleri og i næste uge skal John Kørner i gang med nogle nye værker, og Claus Carstensen debuterer snart som digter på færøsk; der udkommer snart et udvalg af hans digte på Mentunargrunnur Studentafelagsins med titlen Blindvunnir dagar – Blindhentede dage. Jeg er ikke i tvivl om, at også samarbejdet med de andre kunstnere i projektet vil fortsætte. Det gør de pga gensidig sympati og så er Steinprent et godt sted, der ud over at mønstre stor gæstfrihed formår at opretholde stor åbenhed over for de enkelte kunstneres idéer. I et interview med Claus Carstensen siger han, at Jan Andersson er meget åben for nye trykkemæssige muligheder, mens mange litografer er ret så traditionelle og holder fast ved de klassiske metoder.

- Jeg takker for, at jeg fik lov til at være med og tak også til kunstnerne og til udstillingsstederne, til Nordens Hus, Inger Smærup Sørensen for god hjælp med det hele. Zven Balslev, Peter Carlsen, Claus Carstensen, Nils Erik Gjerdevik, Jonas Hvid Søndergaard, John Kørner, Fie Norsker, Bjørn Nørgaard, Julie Sass, Andreas Schulenburg, Svend-Allan Sørensen og Kathrine Ærtebjerg